Ιουλιανή Επανάσταση

Η Γαλλική Επανάσταση του 1830, επίσης γνωστή ως η Ιουλιανή Επανάσταση, Δεύτερη Γαλλική Επανάσταση ή Trois Glorieuses στα γαλλικά, έφερε την ανατροπή του βασιλιά Καρόλου Ι΄, και την άνοδο του Λουδοβίκου-Φιλίππου, ο οποίος με τη σειρά του θα ανατρεπόταν, μετά από 18 επισφαλή χρόνια στο θρόνο.

Louis-Phillipe going from the Palais Royal to the Hôtel de Ville, 31 July 1830, by Horace Vernet

Σηματοδότησε την στροφή από μία συνταγματική μοναρχία, την Παλινόρθωση των Βουρβόνων, σε μια άλλη, την Ιουλιανή Μοναρχία, τη μετάβαση της εξουσίας από τον Οίκο των Βουρβόνων σε ένα παρακλάδι του, τον Οίκο της Ορλεάνης, και την αντικατάσταση της αρχής της κληρονομικής εξουσίας από τη λαϊκή κυριαρχία. Οι υποστηρικτές των Βουρβόνων ονομάζονταν Νομιμόφρονες, και οι υποστηρικτές του Λουδοβίκου-Φιλίππου Ορλεανιστές.

Στις 16 Σεπτεμβρίου 1824, ο Κάρολος Ι΄ ανέβηκε στο θρόνο της Γαλλίας. Ο νέος βασιλιάς, μέλος της μεγάλης ευγένειας και επικεφαλής εξτρεμιστών, εφάρμοσε κατά γράμμα τους στόχους της Παλινόρθωσης. Στο πλαίσιο μιας πολιτικής «αντιδραστικού κληρικαλισμού» ενίσχυσε με τρόπο εμφατικό τις παλιές ηγετικές ομάδες. Συμμάχησε τόσο με τους μεγάλους γαιοκτήμονες όσο και με τους Ιησουίτες, στους οποίους ανέθεσε τη λειτουργία του πανεπιστημίου, απολύοντας τους φιλελεύθερους καθηγητές. Στους Γάλλους ευγενείς χορήγησε προνόμια και χρηματικά ανταλλάγματα για τις ζημιές που είχε υποστεί η περιουσία τους μετά το 1789, αξιοποιώντας κρατικά έσοδα. Ενίσχυσε την επιρροή που ασκούσαν οι εκκλησιαστικοί στον κρατικό μηχανισμό. Τέλος, στην εξωτερική πολιτική επιδίωξε να αυξήσει το κύρος το δικό του και της Γαλλίας, κατακτώντας την Αλγερία (1830).

Η πολιτική που ακολουθούσε ο βασιλιάς ήταν σχεδόν βέβαιο ότι θα τον έφερνε σε σύγκρουση με τους μετριοπαθείς φιλελευθέρους, οι οποίοι στις εκλογές του Ιουλίου του 1830 αύξησαν ακόμη περισσότερο τα εκλογικά τους ποσοστά. Η απόφαση του βασιλιά να εγκρίνει, με εισήγηση του πρωθυπουργού πρίγκιπα του Πολινιάκ, τέσσερα νέα διατάγματα, ισοδυναμούσε πρακτικά με ένα πραξικόπημα, καθώς έθετε αυστηρούς περιορισμούς στη λειτουργία του Τύπου, περιόριζε το δικαίωμα της ψήφου μόνο στη γαιοκτητική αριστοκρατία, διέλυε το κοινοβούλιο που είχε μόλις σχηματιστεί και προκήρυσσε νέες εκλογές.

Θα ακολουθούσε μια λαϊκή εξέγερση, συντονισμένη από τους μετριοπαθείς, με μάχες οδοφραγμάτων στους δρόμους του Παρισιού, η οποία διήρκεσε τρεις μέρες (27-29 Ιουλίου 1830) και ανάγκασε τον Κάρολο Ι΄ να παραιτηθεί από τον θρόνο και να εγκαταλείψει το Παρίσι.

Battle at the Rue de Rohan, by Hippolyte Lecomte. Η επανάσταση έθεσε τέλος στην απόλυτη μοναρχία του Καρόλου Ι' και εγκαθίδρυσε την Ιουλιανή Μοναρχία του Λουδοβίκου-Φιλίππου, που αποτελούσε μια μορφή συμβιβασμού ανάμεσα στην επανάσταση και την παλινόρθωση, πιο κοντά στις επιδιώξεις των φιλελεύθερων αστών.

Οι μετριοπαθείς φιλελεύθεροι, που διατηρούσαν κυρίαρχο ρόλο στο πολιτικό παιχνίδι, ήταν εκείνοι που θα καθόριζαν τις πολιτικές εξελίξεις. Εκπροσωπώντας τα συμφέροντα της μεγαλοαστικής τάξης που είχε τον έλεγχο και του κοινοβουλίου, στις 31 Ιουλίου 1830 πρόσφεραν το στέμμα στον Λουδοβίκο-Φίλιππο της Ορλεάνης, πρόσωπο σύμβολο της αντιπολίτευσης εναντίον του εξαδέλφου του Καρόλου Ι΄, στο πλευρό των συμφερόντων των μεγαλοαστών επιχειρηματιών.

Ο Λουδοβίκος-Φίλιππος της Ορλεάνης, φέροντας τον τίτλο του «βασιλιά των Γάλλων με τη θέληση του έθνους», σε αντίθεση με τους απόλυτους μονάρχες που αυτοπροσαγορεύονταν βασιλείς της Γαλλίας, επανάφερε την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, μία από τις κατακτήσεις της Γαλλικής Επανάστασης. Επιπλέον, ενέκρινε το σύνταγμα που πρότεινε το κοινοβούλιο, το οποίο μεταξύ των άλλων προέβλεπε τη διεύρυνση του δικαιώματος της ψήφου με όρους συνδεδεμένους με το εισόδημα και ίδρυσε την Εθνοφρουρά. Το νέο σύνταγμα φαινόταν να ικανοποιεί πλήρως τα συμφέροντα της συνταγματικής μοναρχίας, μεταβιβάζοντας την εξουσία από την ευγένεια στην, κατά βάση, χρηματοπιστωτική και βιομηχανική μεγαλοαστική τάξη. Διασφάλιζε, παράλληλα, τον μετριοπαθή πολιτικο-οικονομικό προσανατολισμό του κράτους από ενδεχόμενες απειλές, απολυταρχικές ή/και δημοκρατικές-λαϊκές, δημιουργώντας έτσι έναν μεγάλο όγκο δυσαρεστημένων στον χώρο της μικρής αστικής τάξης και των κατώτερων λαϊκών στρωμάτων, που εξοβελίστηκαν εκ νέου από
την πολιτική ζωή.

Η νέα γαλλική κυβέρνηση διακήρυξε επίσης τη λεγόμενη αρχή της μη επέμβασης, που πρακτικά μεταφραζόταν στην άρνηση των Γάλλων να παρέμβουν στα εσωτερικά άλλων κρατών. Η πρώτη εφαρμογή αυτής της αρχής έγινε στο Βέλγιο, το οποίο, με απόφαση της Συνεδρίου της Βιέννης, εντάχθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο των Κάτω Χωρών κάτω από την κυριαρχία του Ολλανδού βασιλιά Γουλιέλμου Α΄ της Οράγγης. Εκεί στις 25 Αυγούστου 1830 δυνάμεις φιλελευθέρων και καθολικών αγωνίστηκαν για την ανεξαρτησία της χώρας. Η προσπάθεια των Βέλγων διευκολύνθηκε τόσο από την αγγλική διπλωματία όσο και από την παραπάνω απόφαση των Γάλλων, που απέτρεψε την παρέμβαση άλλων μελών της Ιεράς Συμμαχίας, στηρίζοντας τον αγώνα των Βέλγων για ανεξαρτησία (20 Δεκεμβρίου 1830).

Από αυτή τη μη σχεδιασμένη σύγκλιση απόψεων των Γάλλων με τους Άγγλους εκκινεί μια περίοδος διπλωματικής συνεργασίας ανάμεσα στις δύο χώρες. Οι στενές αγγλο-γαλλικές σχέσεις θα οδηγούσαν το 1834 στη συνομολόγηση μιας «φιλελεύθερης» Τετραπλής Συμμαχίας (μαζί με την Ισπανία και την Πορτογαλία) που επικύρωσε την αποστασιοποίηση της Γαλλίας από την Ιερά Συμμαχία, τα συμφέροντα της οποίας εξέφραζαν πλέον η Αυστρία, η Πρωσία και η Ρωσία.

Ανάλογα κινήματα, φιλελεύθερα ή/και εθνικοαπελευθερωτικά, ξέσπασαν την επόμενη διετία (1830-31) στην Ελβετία (με αίτημα τη διεκδίκηση περισσότερο φιλελεύθερων συνταγμάτων σε ορισμένα καντόνια, το οποίο έγινε αποδεκτό), τη Γερμανία (ορισμένα κράτη διεκδίκησαν, ανεπιτυχώς, είτε την εθνική ενοποίηση είτε την παραχώρηση φιλελεύθερων συνταγμάτων) και την Πολωνία (τον Νοέμβριο του 1830 ξέσπασε εξέγερση  με αίτημα την πλήρη ανεξαρτητοποίηση του βασιλείου από τους Ρώσους, εξέλιξη των οποία εμπόδισαν οι τελευταίοι).

Διαφορετική ήταν η εξέλιξη των πραγμάτων στην Αγγλία. Η επανάσταση του Ιουλίου στη Γαλλία είχε ενισχύσει τη θέση των φιλελευθέρων (Γουίγκς), οι οποίοι στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1830 επικράτησαν επί του συντηρητικού κόμματος (Τόρις). Η νέα κυβέρνηση προώθησε μια σειρά από μεταρρυθμίσεις, με πρώτη την αλλαγή του εκλογικού νόμου τον Απρίλιο του 1832 (Reform Act). Με τη διεύρυνση του δικαιώματος της ψήφου (από 500.000 σε 750.000) εισήλθαν στο κοινοβούλιο περισσότεροι εκπρόσωποι της εμπορικής και βιομηχανικής αστικής τάξης, ενισχύοντας τη θέση των ομάδων που εκπροσωπούσαν επί της παραδοσιακής γαιοκτητικής αριστοκρατίας. Στα δύο ισχυροποιημένα κόμματα, τους Γουίγκς (το Συντηρητικό Κόμμα που εκπροσωπούσε την αριστοκρατία της γης) και τους Τόρις (το Φιλελεύθερο Κόμμα που υποστήριζε τη νέα αστική τάξη) θα προστίθετο και το Ριζοσπαστικό Κόμμα που ζητούσε την αναγνώριση πολιτικών δικαιωμάτων στη μικρή αστική τάξη και στους βιομηχανικούς εργάτες.

Άμεση συνέπεια των πολιτικών εξελίξεων αυτής της περιόδου υπήρξε η ψήφιση του νόμου που καταργούσε τη δουλεία στις βρετανικές αποικίες και η έγκριση μιας σειράς μεταρρυθμίσεων στην κοινωνική πρόνοια και την εργατική νομοθεσία.