Οι Επαναστάσεις του 1848

Οι Επαναστάσεις του 1848, γνωστές σε ορισμένες χώρες ως Άνοιξη των Εθνών, Άνοιξη των Λαών ή Έτος Επανάστασης, ήταν μια σειρά πολιτικών αναταραχών σε όλη την Ευρώπη το 1848. Παραμένει το πιο διαδεδομένο επαναστατικό κύμα στην ευρωπαϊκή ιστορία.

Οι επαναστάσεις είχαν ουσιαστικά φύση δημοκρατική και φιλελεύθερη, με στόχο την κατάργηση των παλαιών μοναρχικών δομών και τη δημιουργία ανεξάρτητων εθνικών κρατών. Η πρώτη επανάσταση άρχισε τον Ιανουάριο στη Σικελία. Οι επαναστάσεις στη συνέχεια εξαπλώθηκαν στην Ευρώπη μετά από νέα επανάσταση που ξεκίνησε στη Γαλλία το Φεβρουάριο.

Χάρτης της Ευρώπης του 1848–1849 που απεικονίζει τα κύρια επαναστατικά κέντρα, τις σημαντικότερες αντεπαναστατικές κινήσεις στρατευμάτων και κράτη με παραιτήσεις

Πάνω από 50 χώρες επηρεάστηκαν, αλλά χωρίς συντονισμό ή συνεργασία μεταξύ των αντίστοιχων επαναστατών τους. Σύμφωνα με τους Eβανς και φον Στράντμαν (2000) μερικοί από τους σημαντικότερους συντελεστές ήταν η εκτεταμένη δυσαρέσκεια για την πολιτική ηγεσία, οι απαιτήσεις για μεγαλύτερη συμμετοχή στην κυβέρνηση και δημοκρατία, τα αιτήματα για την ελευθερία του τύπου, άλλα αιτήματα της εργατικής τάξης, η έξαρση του εθνικισμού και η αναδιάταξη των παγιωμένων κυβερνητικών δυνάμεων .

Των εξεγέρσεων ηγήθηκαν ασταθείς ad hoc συνασπισμοί μεταρρυθμιστών, της μεσαίας τάξης και εργαζομένων, που δεν διατηρήθηκαν ενωμένοι για πολύ. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν και πολλοί άλλοι αναγκάστηκαν να εξορισθούν. Από τις σημαντικές μεταρρυθμίσεις που επέζησαν ήταν η κατάργηση της δουλοπαροικίας στην Αυστρία και την Ουγγαρία, το τέλος της απόλυτης μοναρχίας στη Δανία και η εισαγωγή της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας στην Ολλανδία.

Οι επαναστάσεις ήταν πιο σημαντικές στη Γαλλία, στην Ολλανδία, στα κράτη της Γερμανικής Συνομοσπονδίας που αργότερα σχημάτισαν τη Γερμανική Αυτοκρατορία στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, στην Ιταλία και στην Αυστριακή Αυτοκρατορία.

Jean Jacques Champin - Proclamation of the Second Republic

Ο ευρωπαϊκός χάρτης του 1848 παρουσίαζε μια αξιοσημείωτη πολυμορφία, καθώς αφενός υπήρχαν οι παλαιές αυτοκρατορίες (εντός των συνόρων των οποίων συμβίωναν διαφορετικές εθνότητες) ενώ από την άλλη λαοί που διέθεταν κοινή ρίζα, γλώσσα και έθιμα (όπως οι Ιταλοί και οι Γερμανοί) ήσαν υποχρεωμένοι να ζουν υπό συνθήκες κατάκτησης, διασπαρμένοι σε πολλαπλά κρατίδια.

Η χάραξη των συνόρων παρέμενε σε γενικές γραμμές αμετάβλητη από εκείνη που είχε καθορισθεί μετά το Συνέδριο της Βιέννης (1815), με μόνες εξαιρέσεις την Ελλάδα και το Βέλγιο που είχαν αποκτήσει την ανεξαρτησία τους.

Είκοσι σχεδόν χρόνια μετά τη λήξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και της αναγνώρισης του Ελληνικού Βασιλείου, ξέσπασε στην Ευρώπη ένα κύμα πολιτικών ταραχών αρχής γενομένης από την Ιταλία, όπου ο μεταρρυθμιστής πάπας Πίος Θ' και ο αυτονομιστής ηγέτης του Πεδεμόντιου Κάρολος Αλβέρτος ξεσηκώνουν το λαό σε εξέγερση στην Τοσκάνη και το Παλέρμο, τον Ιανουάριο του 1848.

Σύντομα, η αναταραχή επεκτείνεται στη Γαλλία, με τη λεγόμενη Φεβρουαριανή Επανάσταση ή Γαλλική Επανάσταση του 1848.

Εκεί ο Βασιλεύς Λουδοβίκος - Φίλιππος έχοντας εγκαταλείψει την αρχική φιλελεύθερη πολιτική του, προκαλώντας μεγάλη δυσαρέσκεια, αστοί και εργάτες συμμάχησαν εναντίον του κατορθώνοντας να τον ανατρέψουν. Τελικά η αποτυχημένη αυτή εξέγερση (16 νεκροί στο Παρίσι) έφερε στο προσκήνιο ένα νέο ηγέτη, τον Λουδοβίκο Ναπολέοντα Βοναπάρτη, (ανεψιό του Μ. Ναπολέοντα) ο οποίος και αυτοανακηρύχθηκε Αυτοκράτορας, με το όνομα Ναπολέων Γ΄.

Η Φεβρουαριανή Επανάσταση πυροδότησε στη συνέχεια σειρά εξεγέρσεων στην Αυστρία και Ουγγαρία, στις χώρες της Γερμανίας, το Λουξεμβούργο, τη Δανία, την Πολωνία, τη Μολδοβλαχία και την Ιταλία, ουσιαστικά σ΄ όλη την κεντρική Ευρώπη, καθώς επίσης και στη Βραζιλία.

Επαναστάτες στο Βερολίνο το Μάρτιο του 1848, κυματίζοντας τις επαναστατικές σημαίες

Στη Γερμανία ο Πρώσος βασιλιάς Φρειδερίκος Γουλιέλμος Δ΄, ο οποίος διατηρούσε την εικόνα ενός ενωτικού ηγεμόνα, αναγκάζεται να προχωρήσει στη σύγκλιση εθνοσυνέλευσης, με εκπροσώπηση όλων των τάσεων (Φραγκφούρτη, 30 Μαρτίου 1848).

Στην Αυστροουγγαρία όπου ζούσαν πολλές διαφορετικές εθνικές και γλωσσικές ομάδες, όπως Γερμανοί, Μαγυάροι, Τσέχοι, Πολωνοί, Σλοβάκοι, Σέρβοι ακόμα και Ιταλοί, οι εξεγέρσεις που σημειώθηκαν ήταν οξύτερες.

Στη Βιέννη ο Αυτοκράτορας αναγκάσθηκε να εκχωρήσει σύνταγμα όταν η ενότητα της αυτοκρατορίας κινδύνεψε από τις επιμέρους εξεγέρσεις στην Ουγγαρία και Βοημία. Η "θεομηνία" των εξεγέρσεων αυτών, όπως τη χαρακτήρισε ο μέχρι τότε πανίσχυρος καγκελάριος Μέττερνιχ, σήμανε και το πολιτικό τέλος του. Εν συνεχεία, μια συντακτική εθνοσυνέλευση θα καταργήσει τα προνόμια των φεουδαρχών (31 Αυγούστου 1848).

Εξώφυλλο της έκδοσης του Μανιφέστου του Κομμουνιστικού Κόμματος υπό τον τίτλο "To Κομμουνιστικό Μανιφέστο" στα Ελληνικά (1919)

Ο Καρλ Μαρξ και ο Φρίντριχ Ένγκελς, που εργάζονταν στις Βρυξέλλες, είχαν γράψει το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος (που δημοσιεύθηκε στα Γερμανικά στο Λονδίνο στις 21 Φεβρουαρίου 1848) κατόπιν αιτήματος της Κομμουνιστικής Ένωσης (μιας οργάνωσης που αποτελείτο κυρίως από Γερμανούς εργάτες).

Μετά την εξέγερση του Μαρτίου στο Βερολίνο, άρχισαν αναταραχή στη Γερμανία. Εξέδωσαν τα «Αιτήματα του Κομμουνιστικού Κόμματος στη Γερμανία» από το Παρίσι το Μάρτιο. Το φυλλάδιο υποστήριζε την ενοποίηση της Γερμανίας, την καθολική ψηφοφορία, την κατάργηση των φεουδαρχικών θεσμών και στόχους παρόμοιους με εκείνους της μεσαίας τάξης.

Η μεσαία και η εργατική τάξη μοιράζονταν έτσι την επιθυμία για μεταρρύθμιση και συμφωνούν σε πολλούς από τους συγκεκριμένους στόχους. Η συμμετοχή τους όμως στις επαναστάσεις, ωστόσο, διέφερε. Ενώ μεγάλο μέρος της ώθησης προερχόταν από τη μεσαία τάξη, μεγάλο μέρος της τροφής για τα κανόνια προερχόταν από τις κατώτερες τάξεις. Οι εξεγέρσεις ξέσπασαν πρώτα στις πόλεις.