ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ (1774-1821)
Νεοελληνικό Διαφωτισμό ονομάζουμε το σύνολο των πνευματικών και συνειδησιακών φαινομένων της νεοελληνικής ιστορίας που συνέβησαν την πεντηκονταετία 1774 – 1821. Αν και χρονικά η έναρξη του Διαφωτισμού τοποθετείται στις αρχές του 18ου αιώνα, τίθεται ως ιστορικό ορόσημο η Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) μεταξύ Οθωμανών και Ρώσων, η οποία περιλάμβανε ευνοϊκούς κυρίως οικονομικούς όρους για τους υπόδουλους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, γεγονός που επέτρεψε και την πνευματική ανάπτυξη των Ελλήνων.
Η περίοδος αυτή της νεοελληνικής ιστορίας χαρακτηρίστηκε από τους μελετητές ως Νεοελληνικός Διαφωτισμός σε αντιδιαστολή με τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό που εμφανίστηκε τον 17ο και 18ο αιώνα στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στη Γαλλία. Διαφωτισμός ή Αιώνας των Φώτων ονομάστηκε η οικονομική, επιστημονική, πολιτική και γενικότερα ιδεολογική κίνηση που έθεσε ως στόχο τη βελτίωση της ανθρώπινης κοινωνίας. Ο Διαφωτισμός υπήρξε ένα πολύ σημαντικό κίνημα που άλλαξε τη νοοτροπία και τον τρόπο σκέψης σε ολόκληρη την Ευρώπη, επηρέασε σχεδόν όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας και οδήγησε στην Γαλλική Επανάσταση.
Η τελευταία δεκαετία του 18ου αιώνα και οι δύο πρώτες του 19ου είναι χρόνια κρίσιμα και πολύ σημαντικά για το νέο ελληνισμό. Όλα δείχνουν πως το σκλαβωμένο έθνος προχωρεί προς μια καινούρια σύνθεση και τελικά προς την απελευθέρωση. Η οικονομική ευημερία, η άνοδος της μεσαίας τάξης, η διεύρυνση των ενδιαφερόντων, η δίψα για παιδεία και παράλληλα η σταδιακή εθνική χειραφέτηση και ο πόθος για ελευθερία είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του αναγεννώμενου νέου ελληνισμού.
Η κοινωνική, οικονομική και πνευματική εξέλιξη εκφράζεται αρκετά έντονα και στη συγγραφική παραγωγή. Πολυπληθείς εκδόσεις πρωτότυπων ή μεταφρασμένων έργων, περιοδικά, εφημερίδες αυξάνονται συν τω χρόνω και δίνουν στους νέους Έλληνες τη δυνατότητα να έρθουν σε επαφή με κάθε είδος γνώσης.
Όσον αφορά τα ελληνικά Γράμματα, η συγγραφική παραγωγή την περίοδο του Διαφωτισμού αναφέρεται κυρίως σε ιστορικά και φιλολογικά έργα και πολύ λιγότερο στη λογοτεχνία. Αυτό ήταν φυσικό αφού ο σκοπός σε εκείνη την ιστορική στιγμή ήταν να μάθουν οι σκλαβωμένοι ραγιάδες την εθνική και ιστορική τους καταγωγή και να συνειδητοποιήσουν την ιστορική τους προοπτική. Γι’ αυτό και την περίοδο του Διαφωτισμού οι λόγιοι στρέφονται κυρίως προς τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς και προσπαθούν με τα έργα τους να συμβάλουν στην εθνική αυτογνωσία. Ωστόσο, δεν λείπουν και τα πρώτα αξιόλογα ποιητικά έργα που δείχνουν ακριβώς ότι η αφύπνιση των συνειδήσεων την περίοδο του Διαφωτισμού απλωνόταν σε όλο το φάσμα του πνεύματος.
Οι συγγραφείς της Περιόδου
Βελεστινλής (Φεραίος) Ρήγας
Βηλαράς Ιωάννης
Δούκας Νεόφυτος
Κοραής Αδαμάντιος
Χριστόπουλος Αθανάσιος
ΟΙ ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ ΚΑΙ Η ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ (1830-1880)
Μετά την ίδρυση του πρώτου Ελληνικού Κράτους (1831) και τη μεταφορά της πρωτεύουσας από το Ναύπλιο στην Αθήνα (1833), πολλοί Έλληνες που ζούσαν σε χώρες της Ευρώπης επέστρεψαν στην ελεύθερη Ελλάδα. Μεταξύ αυτών ήταν και αρκετοί λόγιοι, οι Φαναριώτες, που κατοικούσαν στην Κωνσταντινούπολη και στις παραδουνάβιες ηγεμονίες και κατείχαν υψηλές θέσεις στην διοικητική ιεραρχία του Οθωμανικού κράτους και τώρα έρχονταν στην Ελλάδα για να βοηθήσουν στην πνευματική και πολιτική ανασυγκρότηση του νέου κράτους.
Οι Φαναριώτες, επειδή διέθεταν πείρα στη διοικητική και διπλωματική γραφειοκρατία, κατέλαβαν τις πιο υπεύθυνες κρατικές θέσεις στο νεοσύστατο κράτος. Ταυτόχρονα, ως φορείς παιδείας πρωτοστάτησαν στην πνευματική ανασυγκρότηση, δημιουργώντας την Αθηναϊκή Σχολή, την πρώτη λογοτεχνική σχολή του πρώτου ελεύθερου ελληνικού κράτους. Κοινά χαρακτηριστικά των Φαναριωτών ήταν η γαλλική τους παιδεία, η λόγια γλώσσα που γράφουν (καθαρεύουσα) και οι έντονες επιδράσεις που δέχτηκαν από τους Eυρωπαίους και ειδικότερα τους Γάλλους ρομαντικούς συγγραφείς. Γι’ αυτόν το λόγο και η Αθηναϊκή Σχολή ονομάστηκε από τη φιλολογική κριτική και Ρομαντική Σχολή των Αθηνών γιατί ακριβώς αντιπροσωπεύει την ελληνική εκδοχή του Ρομαντισμού.
Ο Ρομαντισμός ήταν ένα πνευματικό και καλλιτεχνικό κίνημα το οποίο εμφανίστηκε στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στη Γαλλία από τα τέλη του 18ου έως και τα μέσα του 19ου αιώνα ως αντίδραση στον κλασικισμό και τον ορθολογισμό των προηγούμενων αιώνων. Ο Ρομαντισμός επηρέασε όλες τις τέχνες αλλά και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων, γι’ αυτό εκτός των άλλων δηλώνει και μια στάση ζωής. Έδωσε έμφαση στο ρόλο του συναισθήματος, της φαντασίας, του αυθορμητισμού, του συγκινησιακού και του ονειρικού στοιχείου. Τα θέματά του είναι κυρίως η φύση, η περιπέτεια, η ελευθερία, ο έρωτας, ο ηρωισμός κ. α. Οι ρομαντικοί κηρύσσουν την επιστροφή στις ρίζες των λαϊκών πολιτισμών. Αντί να μιμούνται δηλαδή τον ΄Ομηρο και τους αρχαίους τραγικούς τώρα οι συγγραφείς επιδίωκαν να έχουν πρότυπο τον Σαίξπηρ και τον Βύρωνα. Στην Ελλάδα εμφανίστηκε σχεδόν την ίδια εποχή που επικράτησε στη Γαλλία και κυριάρχησε στην ελληνική ποίηση για πενήντα ολόκληρα χρόνια.
Στην ελεύθερη Ελλάδα ο Ρομαντισμός βρήκε πρόσφορο έδαφος και επιβλήθηκε ολοκληρωτικά στη λογοτεχνία, αφού τα οξύτατα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά προβλήματα του μικρού κρατιδίου ευνοούσαν τη φυγή σε χώρους της φαντασίας ή στο ένδοξο ελληνικό παρελθόν. Το νέο ελληνικό κράτος χρειαζόταν ένα νέο ιδεώδες, γι’ αυτό και οι Φαναριώτες θέλησαν να δημιουργήσουν μια νέα λογοτεχνία, βασισμένη στις αναφυόμενες νέες εθνικές ανάγκες. Ο εθνικός αυτοπροσδιορισμός με τη συγκρότηση εθνικής ιδεολογίας που θα τοποθετούσε το νέο κράτος στη χορεία των ελεύθερων εθνών της Ευρώπης ήταν πέρα για πέρα επιτακτικός, γι’ αυτό και η φιλελεύθερη ιδεολογία του Διαφωτισμού και ο ενθουσιασμός της Επανάστασης του ’21 τέθηκαν στο περιθώριο. Έτσι, επικράτησε η σκοπιμότητα στη λογοτεχνική έκφραση, που μέσα κυρίως από τους λογοτεχνικούς διαγωνισμούς υπηρετούσε τη συγκρότηση της νέας εθνικής ιδεολογίας που είχε ως βάση την αρχαιολατρία.
Αν και οι επιδράσεις από το ρομαντικό κίνημα της Ευρώπης στους Έλληνες λογοτέχνες ήταν αρκετά μεγάλες, σε κρίσιμα ζητήματα όπως αυτό της γλώσσας δεν υιοθετήθηκαν λύσεις που ήδη στην Ευρώπη ήταν αυτονόητες. Η χρήση της καθαρεύουσας, μιας ψυχρής και χωρίς ζωντάνια γλώσσας, στη λογοτεχνία επί παραδείγματι εξασθενούσε τις όποιες άλλες αρετές στα έργα των Eλλήνων ρομαντικών και τα καθιστούσε μη ελκυστικά για το μέσο αναγνώστη.
Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των λογοτεχνών της Αθηναϊκής Σχολής θα μπορούσαν να συνοψιστούν στα εξής: Χρήση καθαρεύουσας, ύφος πομπώδες και πρόχειρο, μελαγχολική διάθεση, φυγή από την πραγματικότητα, απαισιοδοξία, εμμονή στην ιδέα του θανάτου, έλλειψη πρωτοτυπίας, στροφή προς το ένδοξο παρελθόν. Αυτά εμφανίζονται σε όλη τη λογοτεχνική παραγωγή της Αθηναϊκής Σχολής, στην ποίηση, στην πεζογραφία και στο θέατρο.
Ο ελληνικός Ρομαντισμός κινήθηκε κυρίως στο χώρο της ποίησης. Κυριότεροι εκπρόσωποι ήταν ο Αλέξανδρος Σούτσος (1803-1863), Παναγιώτης Σούτσος (1806-1868), Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής (1809-1892), Γεώργιος Ζαλοκώστας (1805-1858), Δημήτριος Παπαρηγόπουλος (1843-1873), Ιωάννης Καρασούτσας (1824 – 1873, Δημοσθένης Βαλαβάνης (1824 – 1854), Σπυρίδων Βασιλειάδης (1844 - 1874), Αχιλλέας Παράσχος (1838 – 1895).
Στην πεζογραφία αναπτύσσεται ιδιαίτερα το ιστορικό μυθιστόρημα, με θέματα κυρίως από την Ελληνική Επανάσταση αλλά και παλαιότερες εποχές. Αξιοσημείωτη είναι και η παρουσία έργων που ξεφεύγουν από το ρομαντικό κλίμα της εποχής και εισάγουν δειλά δειλά ένα νέο πνεύμα στην πεζογραφία με την ενσωμάτωση ηθογραφικών στοιχείων στα έργα τους (βλ. Δ. Βικέλα Λουκής Λάρας, Π. Καλλιγά Θάνος Βλέκας). Ιδιαίτερη χαρακτηρίζεται η περίπτωση του Εμμανουήλ Ροΐδη με το έργο Πάπισσα Ιωάννα με το οποίο ασκεί έμμεσα κριτική στα κακώς κείμενα της εποχής του.
Σημαντική θέση στα νεοελληνικά γράμματα της περιόδου 1830 -1880 κατέχει το θέατρο και η κριτική με κορυφαίους εκπρόσωπους τον Δημήτριο Βυζάντιο και τον Εμμανουήλ Ροΐδη.
Οι συγγραφείς της Περιόδου
Ροΐδης Εμμανουήλ
Βερναρδάκης Δημήτριος
Σούτσος Αλέξανδρος
Βικέλας Δημήτριος
Σούτσος Παναγιώτης
Βυζάντιος (Χατζηασλάνης) Δημήτριος
Ζαλοκώστας Γεώργιος
Καλλιγάς Παύλος
Ξένος Στέφανος
Παπαρρηγόπουλος Δημήτριος
Ραγκαβής Αλέξανδρος Ρίζος
ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ
Τα Επτάνησα ήταν η μοναδική περιοχή του ελληνικού χώρου που δεν γνώρισε τουρκική κατάκτηση, γεγονός που επέδρασε θετικά στην πολιτιστική της ανάπτυξη. Το 1204 καταλήφθηκαν από τους Ενετούς οι οποίοι τα οργάνωσαν κατά το δικό τους φεουδαρχικό τρόπο έως και τους ναπολεόντειους χρόνους. Το 1797 με τη Συνθήκη του Καμποφόρμιο τα νησιά πέρασαν στην εξουσία των δημοκρατικών Γάλλων του Ναπολέοντα Βοναπάρτη οι οποίοι και κατέλυσαν το φεουδαρχικό σύστημα. Τον επόμενο χρόνο (1798) πέρασαν στους Ρώσους, ενώ το 1800 ιδρύθηκε η Ιόνιος Πολιτεία υπό την επικυριαρχία της Υψηλής Πύλης. Το 1807 καταλήφθηκαν και πάλι από τους Γάλλους ενώ από το 1815 μέχρι και την οριστική ενσωμάτωσή τους (1864) στην ελληνική Πολιτεία περιήλθαν στην «προστασία» της Αγγλίας.
Η περιοχή των Επτανήσων κατά την περίοδο της Eνετοκρατίας ανέπτυξε αξιόλογη πολιτιστική κίνηση. Η μακρόχρονη επαφή των κατοίκων με τη Δύση, η απουσία τουρκικού ζυγού, η οικονομική ανάπτυξη και η ειρηνική διαβίωση των κατοίκων αποτέλεσαν ευνοϊκές συνθήκες για την καλλιέργεια των Τεχνών και των Γραμμάτων. Έτσι, από τις αρχές του 19ου αιώνα μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα τα Ιόνια νησιά έγιναν το πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο του ελληνισμού. Ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε η λογοτεχνική παραγωγή με προεξάρχουσα μορφή αυτήν του εθνικού ποιητή Διονυσίου Σολωμού, ο οποίος δημιούργησε μια νέα σχολή ποιητικής γραφής και αντίληψης, που βασιζόταν στη χρήση της δημοτικής γλώσσας και στα δημοτικά μας τραγούδια.
Ωστόσο, και πριν από το Σολωμό παρατηρείται αξιόλογη πνευματική κίνηση, ιδιαίτερα στη λογοτεχνία, που είχε ως αποτέλεσμα την παραγωγή στιχουργημάτων ερωτικού, πολιτικού και σατιρικού περιεχομένου. Τα πολιτικά γεγονότα της εποχής, όπως η Γαλλική Επανάσταση και η επέμβαση των Γάλλων στα Επτάνησα, από τη μια πλευρά και από την άλλη οι αντιθέσεις της επτανησιακής κοινωνίας (ευγενείς – ποπολάροι) επηρέασαν την τοπική λογοτεχνική παραγωγή. Οι σημαντικότεροι προσολωμικοί λογοτέχνες ήταν ο Στέφανος Ξανθόπουλος (μέσα 18ου αιώνα), ο Ανδρέας Σιγούρος (1665 -1747), ο Ανδρέας Μαρτελάος (1754 -1819), ο Αντώνιος Κατήφορος (1685/1696 – 1762), ο Δημήτριος Γουζέλης (1774 – 1843) κ.α.
Η Επτανησιακή Σχολή, όπως ονομάστηκε από τον Κωνσταντίνο Ασώπιο και τον Εμμανουήλ Ροΐδη, περιλαμβάνει μια πλειάδα λογοτεχνών που επηρεάστηκαν άμεσα ή έμμεσα από τον Σολωμό και καλλιέργησαν με συνέπεια και επιτυχία όλα σχεδόν τα είδη του έντεχνου λόγου (πεζογραφία, θέατρο, κριτική, δοκίμιο, μετάφραση), ακολουθώντας το παράδειγμα του μεγάλου δασκάλου τους. Η λογοτεχνική αυτή κίνηση μπορούμε να πούμε ότι χαρακτηρίζεται από κοινές αρχές και κοινούς τόπους γραφής, με μοναδική εξαίρεση τον Ανδρέα Κάλβο. Ο ποιητής Κωστής Παλαμάς θέλοντας να συνοψίσει τα βασικά χαρακτηριστικά της ποιητικής έκφρασης των Επτανήσιων ποιητών, επισημαίνει την λατρεία της θρησκείας, της πατρίδας και της γυναίκας, ενώ θα μπορούσε ακόμη να προστεθεί και η λατρεία της φύσης.
Οι επτανήσιοι λογοτέχνες δέχτηκαν επιδράσεις από τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό και την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία, λόγω της επαφής των νησιών με τη Δύση, καθώς επίσης από την Κρητική λογοτεχνία, αφού μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους πολλοί Κρητικοί κατέφυγαν στα Επτάνησα. Σημαντική επίδραση στο ποιητικό έργο των επτανήσιων ποιητών άσκησαν επίσης το δημοτικό τραγούδι και το ποιητικό έργο του Αθανάσιου Χριστόπουλου και του Ιωάννη Βηλαρά.
Οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι της Επτανησιακής Σχολής είναι σύγχρονοι και φίλοι του Σολωμού. Στον κύκλο των λογοτεχνών αυτών περιλαμβάνονται: ο Αντώνιος Μάτεσις (1794 – 1875), ο Γεώργιος Τερτσέτης (1800 – 1874), ο Ιούλιος Τυπάλδος (1814 – 1883), ο Ιάκωβος Πολυλάς (1826 – 1896), πρώτος εκδότης των έργων του Σολωμού με τον τίτλο Τα Ευρισκόμενα, ο Γεράσιμος Μαρκοράς (1826 – 1911), ο Γεώργιος Ρώμας (1798 – 1867), ο Ανδρέας Λασκαράτος (1811 – 1901), ο Σπυρίδων Μελισσηνός (1833 – 1887), ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (1824 – 1879), ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος (1815 – 1881), ο Γεώργιος Καλοσγούρος (1853 – 1902), ο Λορέντζος Μαβίλης (1860 – 1912). Ξεχωριστή περίπτωση στην Επτανησιακή Σχολή αποτελεί ο Ανδρέας Κάλβος ((1792-1869) που ακολούθησε δικό του ποιητικό δρόμο, χωρίς τις επιδράσεις του Σολωμού.
Οι συγγραφείς της Περιόδου
Βαλαωρίτης Αριστοτέλης
Γουζέλης Δημήτριος
Κάλβος Ανδρέας
Λασκαράτος Ανδρέας
Μαβίλης Λορέντζος
Μαρκοράς Γεράσιμος
Πολυλάς Ιάκωβος
Σολωμός Διονύσιος
Η ΝΕΑ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ (1880-1920)
Κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα συντελούνται στην ελληνική κοινωνία και στο ελληνικό κράτος βαθιές πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές και πνευματικές αλλαγές. Η εσωτερική αναδιάρθρωση του κράτους με τη δημιουργία αναπτυξιακών έργων και υποδομών, η ανόρθωση της οικονομίας, η εξυγίανση της πολιτικής ζωής, η διεύρυνση των ορίων του Ελληνικού Κράτους και άλλες πολλές αλλαγές μετασχηματίζουν την ελληνική κοινωνία και οδηγούν σε νέες πνευματικές αναζητήσεις.
Παράλληλα με την αναδιάρθρωση του κράτους συμβαδίζει και η δημιουργική προσπάθεια για αλλαγές στην πνευματική ζωή. Νέες ιδέες και νέα πνευματικά ρεύματα ανανεώνουν το χώρο της τέχνης και ειδικότερα της λογοτεχνίας, ικανοποιώντας έτσι τις νέες ανάγκες. Στην ανανέωση αυτή συμβάλει καθοριστικά η επιστήμη της λαογραφίας με πρωτεργάτη τον Νικόλαο Πολίτη (1852-1921) που στρέφεται στη μελέτη του σύγχρονου και παλαιότερου λαϊκού πολιτισμού, δίνοντας έτσι πολύτιμο υλικό στους λογοτέχνες της εποχής. Στο επίπεδο της γλώσσας, ξεχωρίζει ο αγώνας για την καθιέρωση της δημοτικής ως γραπτής γλώσσας. Πρωτεργάτης στην προσπάθεια αυτή υπήρξε ο γλωσσολόγος Γιάννης Ψυχάρης, που με το προδρομικό του έργο Το Ταξίδι μου (1888) υποστήριξε την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας στο γραπτό λόγο.
Στο χώρο της ποίησης οι Έλληνες ποιητές επηρεάζονται από τα νέα λογοτεχνικά ρεύματα της δυτικής Ευρώπης και κυρίως από τον Παρνασσισμό και το Συμβολισμό.
Ο Παρνασσισμός εμφανίστηκε στη Γαλλία στα μέσα του 19ου αιώνα ως αντίδραση προς το ξεπεσμένο ρομαντισμό και πήρε την ονομασία του από μια ποιητική ανθολογία που εκδόθηκε με τον τίτλο «Σύγχρονος Παρνασσός». Ο Παρνασσισμός δίνει μεγάλη σημασία στην μορφή των ποιημάτων, καθώς προσπαθεί να επεξεργαστεί με λεπτομέρεια και ακριβολογία τον στίχο και την ομοιοκαταληξία, ενώ ως προς το περιεχόμενο εμπνέεται από τους πολιτισμούς της αρχαιότητας, ελληνικό και ρωμαϊκό, παρουσιάζοντας χωρίς συναισθηματικές εξάρσεις θέματα και εικόνες από την μυθολογία και την ιστορία.
Ο Συμβολισμός εμφανίστηκε στη Γαλλία στα τέλη του 19ου αιώνα ως αντίδραση στη ρομαντική ποίηση και τη νατουραλιστική πεζογραφία. Βασικά χαρακτηριστικά του είναι ο περιορισμός του εννοιολογικού περιεχομένου, η μουσικότητα και υποβλητικότητα και η συσχέτιση αντικειμένων και ψυχικών καταστάσεων. Για τον συμβολιστή ποιητή η πραγματικότητα που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας, δηλαδή ο εξωτερικός κόσμος, δεν έχει κανένα ποιητικό ενδιαφέρον. Τα πράγματα αυτού του κόσμου η ποίηση μπορεί να τα χρησιμοποιήσει ως διαμεσολαβητές, ως σύμβολα για να φτάσει στην έκφραση των ιδεών και των συναισθημάτων, στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου. Έτσι, οι συμβολιστές με τη χρήση των συμβόλων οδηγήθηκαν σε μια υπαινικτική και υποβλητική χρήση της γλώσσας, αποφεύγοντας τη σαφήνεια και το συγκεκριμένο.
Οι Έλληνες ποιητές, αν και εμπνεύστηκαν απευθείας από τη γαλλική ποίηση, προσπάθησαν να προσαρμόσουν τα θέματα και τις ιδέες τους στα ελληνικά δεδομένα.
Κορυφαίος εκπρόσωπος της Νέας Αθηναϊκής Σχολής και ανανεωτής της νεοελληνικής ποιήσεως είναι ο Κωστής Παλαμάς. Για πενήντα σχεδόν χρόνια κυριαρχεί στην πνευματική ζωή του τόπου και εκφράζει με την ποίηση του τα νέα ρεύματα και τις νέες τάσεις στο χώρο της λογοτεχνίας. Αξιοσημείωτοι ήταν και οι αγώνες του για την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας στο γραπτό λόγο. Υπήρξε από τους πρώτους που τάχθηκαν ανεπιφύλακτα υπέρ του Γιάννη Ψυχάρη, όταν δημοσίευσε το έργο του Το Ταξίδι μου. Στο ίδιο ποιητικό κλίμα βρίσκονται και οι ποιητές Ιωάννης Γρυπάρης, Γεώργιος Δροσίνης, Κώστας Κρυστάλλης, Λάμπρος Πορφύρας, Μιλτιάδης Μαλακάσης κ.α.
Στο χώρο της νεοελληνικής πεζογραφίας οι Έλληνες συγγραφείς επηρεάζονται από το ρεύμα του Ρεαλισμού και του Νατουραλισμού, που εμφανίστηκε κυρίως στη Γαλλία μετά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα με τον Γκουστάβ Φλωμπέρ και τον Αιμίλιο Ζολά, που με το έργο του Νανά άσκησε μεγάλη επίδραση στους Έλληνες πεζογράφους της εποχής και αποτέλεσε πρότυπο για πολλούς από αυτούς.
Ο Ρεαλισμός είναι μια τεχνοτροπία με την οποία ο συγγραφέας προσπαθεί να αναπαραστήσει πειστικά την πραγματικότητα, χωρίς πολλά εκφραστικά στολίδια. Ο ρεαλιστής πεζογράφος προσπαθεί να αποδώσει με αντικειμενικό τρόπο τα γεγονότα, αφήνοντάς τα να μιλήσουν μόνα τους. Παρουσιάζει κοινές εμπειρίες και επιλέγει κοινά θέματα, ενώ ταυτόχρονα έχει μια κριτική στάση απέναντι στα πράγματα.
Ο Νατουραλισμός είναι εξέλιξη του Ρεαλισμού. Όπως και ο Ρεαλισμός, προσπαθεί να αναπαραστήσει με αντικειμενικό τρόπο την πραγματικότητα, ιδιαίτερα την αρνητική της πλευρά. Οι νατουραλιστές πεζογράφοι μελετούν την ηθική συμπεριφορά των ανθρώπων με στόχο να δείξουν ότι αυτή είναι αποτέλεσμα εξωτερικών δυνάμεων (φυσικών και κοινωνικών), εσωτερικών παρορμήσεων και διαθέσεων της στιγμής, παραβλέποντας τη δύναμη της ανθρώπινης βούλησης.
Οι Έλληνες πεζογράφοι, επηρεασμένοι από τη γενικότερη στροφή προς τη μελέτη του λαϊκού πολιτισμού, στρέφονται και αυτοί προς την ύπαιθρο με στόχο την περιγραφή της ζωής του ελληνικού λαού. Έτσι, κινούνται στο χώρο της Ηθογραφίας, δημιουργώντας εθνική πεζογραφία και αποδεσμεύονται από την δουλική μίμηση ξένων προτύπων. Με τον όρο Ηθογραφία εννοούμε γενικά την αναπαράσταση, περιγραφή και απόδοση των ηθών, των εθίμων, της ιδεολογίας και της ψυχοσύνθεσης ενός λαού, όπως αυτά διαμορφώνονται κάτω από την επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος και των ιστορικών και κοινωνικών συνθηκών, σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο.
Σημαντικοί ηθογράφοι της εποχής ήταν ο Γεώργιος Βιζυηνός, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο Ιωάννης Κονδυλάκης, ο Ανδρέας Καρκαβίτσας, ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος και Κωνσταντίνος Θεοτόκης. Οι δύο τελευταίοι, συνεχίζοντας την παράδοση της ηθογραφίας, την εξέλιξαν και την προσπέρασαν, εισάγοντας στην πεζογραφία καινούρια είδη και καινούριους εκφραστικούς τρόπους.
Το θέατρο αναπτύσσεται σημαντικά την περίοδο αυτή και επηρεάζεται και αυτό κυρίως από τα έργα του Ίψεν και του Ντ’ Ανούτσιο. Σημαντικότεροι θεατρικοί συγγραφείς της περιόδου αυτής ήταν ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, ο Παντελής Χορν και ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος.
Την ίδια περίοδο καλλιεργείται η κριτική που γίνεται κυρίως από τις στήλες των περιοδικών Ο Νουμάς, Νέα Ζωή κ.ά. Σημαντικότεροι εκπρόσωποι του είδους ήταν ο Κωστής Παλαμάς, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, ο Άριστος Καμπάνης, ο Μάρκος Αυγέρης και ο Γιάννης Αποστολάκης.
Οι συγγραφείς της Περιόδου
Αποστολάκης Γιάννης
Ξενόπουλος Γρηγόριος
Βιζυηνός Γεώργιος
Παλαμάς Κωστής
Γρυπάρης Ιωάννης
Παπαδιαμάντης Αλέξανδρος
Δροσίνης Γεώργιος
Πορφύρας Λάμπρος
Εφταλιώτης Αργύρης
Σουρής Γεώργιος
Καρκαβίτσας Ανδρέας
Ψυχάρης Γιάννης
Κονδυλάκης Ιωάννης
Κρυστάλλης Κώστας
Μαλακάσης Μιλτιάδης
ΑΝΑΝΕΩΜΕΝΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (1910-1945)
Οι συγγραφείς της Περιόδου
Θεοτοκάς Γιώργος
Λαπαθιώτης Ναπολέων
Πολίτης Κοσμάς
Βάρναλης Κώστας
Θεοτόκης Κωνσταντίνος
Λουντέμης Μενέλαος
Πολυδούρη Μαρία
Βενέζης Ηλίας
Καβάφης Κωνσταντίνος
Μελαχρινός Απόστολος
Ρίτσος Γιάννης
Βρεττάκος Νικηφόρος
Καββαδίας Νίκος
Μελισσάνθη (Ήβη Σκανδαλάκη)
Σαραντάρης Γιώργος
Γκάτσος Νίκος
Καζαντζάκης Νίκος
Μπεράτης Γιάννης
Σεφέρης Γιώργος
Δούκας Στρατής
Καραγάτσης Μ.
Μυριβήλης Στράτης
Σικελιανός Άγγελος
Εγγονόπουλος Νίκος
Καραντώνης Ανδρέας
Ξεφλούδας Στέλιος
Τερζάκης Άγγελος
Ελύτης Οδυσσέας
Καρέλλη Ζωή
Παπανικολάου Μήτσος
Χατζόπουλος Κωνσταντίνος
Εμπειρίκος Ανδρέας
Καρυωτάκης Κώστας
Παπατσώνης Τάκης
ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (1945 - 2000)
Οι συγγραφείς της Περιόδου
Ιωάννου Γιώργος
Μόντης Κώστας
Τσίρκας Στρατής
Βακαλό Ελένη
Καμπανέλλης Ιάκωβος
Παπανούτσος Ευάγγελος
Φραγκιάς Ανδρέας
Βαλαωρίτης Νάνος
Καρούζος Νίκος
Πατρίκιος Τίτος
Χάκκας Μάριος
Βαλτινός Θανάσης
Κάσδαγλης Νίκος
Πλασκοβίτης Σπύρος
Χαραλαμπίδης Κυριάκος
Βαρβέρης Γιάννης
Κατσαρός Μιχάλης
Σαμαράκης Αντώνης
Χατζής Δημήτρης
Γαλανάκη Ρέα
Κοτζιάς Αλέξανδρος
Σαχτούρης Μίλτος
Δημουλά Κική
Λαϊνά Μαρία
Σινόπουλος Τάκης
Θέμελης Γιώργος
Λειβαδίτης Τάσος
Σωτηρίου Διδώ
Θέμελης Νίκος
Λυμπεράκη Μαργαρίτα
Ταχτσής Κώστας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου